Do najbardziej brawurowych i komentowanych realizacji Andrzeja Kastena należy pomnik Kościuszkowców zrealizowany na warszawskiej Pradze. Artysta dokonywał na polskim gruncie realizacji rzeźbiarskich, wyróżniających się stylem, odkrywczością i formatem.

Andrzej Kasten, „Pomnik Kościuszkowców”, 1984, brąz, wys. 10 m., fot. Sergo Kuruluszwili, z archiwum prywatnego Andrzeja Kastena i Barbary Pszczółkowskiej-Kasten, Wybrzeże Helskie, Warszawa.

KASTEN
29 maja – 16 czerwca 2023 r. | Galeria Test
wernisaż: 29 maja, 19:00
wstęp wolny

Podczas wystawy zostaną zaprezentowane różnorodne rzeźby Andrzeja Kastena oraz zdjęcia jego najsłynniejszych realizacji w plenerze, w tym pomników. Andrzej Kasten był artystą nowatorskim,  operującym bogatą poetyką wyrazu, posiadał twórczą odwagę i wyczucie formy. Do artystycznych inspiracji artysty należały m. in. sztuka etruska, romańska, kubizm, formizm, abstrakcja, twórczość i osoba Brâncusiego, także przeżycia związane z walką o wolność z czasów wojny, relacje z bliskimi, codzienność, jak również forma sama w sobie. Artysta czerpał inspiracje z przeróżnych kultur: sztuki etruskiej, romańskiej, twórczości Constantina Brâncusiego, Johna Nasha, kubizmu, formizmu, abstrakcji, a także z przeżyć związanych z walką o wolność z czasów wojny, relacji z bliskimi, codzienności, fascynacji formą samą w sobie.

„Artysta dokonywał na polskim gruncie realizacji rzeźbiarskich, wyróżniających się stylem, odkrywczością i formatem. Był jako twórca odważny, przenikliwy, świadomy celu, każdej linii, zagłębienia, kształtu i możliwości materiału, w którym pracował. Precyzyjny. W jego rzeźbach, tych pomnikowych, monumentalnych oraz tych mniejszych, poetyckich, abstrakcyjnych, grających formą jest wyważenie, harmonia, oddech. Przestrzeń dla dzieła i odbiorcy. O sile wyrazu i inspiracjach artystycznych świadczy bogactwo form” (fragmenty tekstu Od Redakcji Heleny Sienkiewicz-Więcław z katalogu Kasten, wydawca Andrzej Spoczyński, Warszawa 2023).

Sztuka Andrzeja Kastena jest uważna i wyciszona, naznaczona podskórną emocjonalnością, harmonijna i syntetyczna, a zarazem efemeryczna i naznaczona przejmującymi doświadczeniami.

W jego rzeźbach jest wyważenie, harmonia, oddech. Przestrzeń dla dzieła i odbiorcy.

Andrzej Kasten

Urodził się w 1923 i zmarł w 2020 r. w Warszawie. Przez całe życie był związany z tym miastem. Był w IV klasie Gimnazjum im. Tadeusza Reytana, gdy wybuchła wojna. W 1940 r. zaczął pracować w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. Tam też nawiązał kontakty i wstąpił do konspiracyjnego ruchu oporu. W 1943 r. opuścił stolicę i znalazł się w oddziale partyzanckim Tomasza Wójcika „Tarzana” operującym w okolicach Sandomierza. Przyjął pseudonim „Zulejka”. Wraz z oddziałem dołączył do zgrupowania Armii Krajowej, dowodzonego przez Jana Piwnika „Ponurego”, następnie przeszedł do formacji Narodowych Sił Zbrojnych. Zmobilizowany w sierpniu 1944 r. został żołnierzem Ludowego Wojska Polskiego, początkowo w Oficerskiej Szkole Artylerii, później w różnych jednostkach i formacjach. W 1950 r. po dosłużeniu się stopnia kapitana został zdemobilizowany. W latach 1951-1956 studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Uczęszczał do Pracowni prof. Franciszka Strynkiewicza. W latach 1961-1968 pracował jako projektant w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, początkowo w Zakładzie Maszyn i Urządzeń, potem w Zakładzie Wzornictwa i Środków Transportu. W latach 1971-1974 kontynuował pracę projektanta w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Techniki Medycznej ORMED, gdzie projektował aparaturę i sprzęt medyczny. W następnych latach w swojej twórczości artystycznej przede wszystkim zajął się rzeźbą. Tworzył rzeźbę portretową, plenerową, pomniki, a także małe formy rzeźbiarskie i medale. Zajmował się także rysunkiem i grafiką użytkową. W 1958 r. został członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (odznaczony Złotą Odznaką ZPAP w 1980 r.), a w 1968 r. – członkiem Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Brał udział w konkursach i wystawach zbiorowych: środowiskowych, ogólnokrajowych i międzynarodowych (we Włoszech, na Węgrzech, w Hiszpanii, Macedonii, Rumunii, Czechosłowacji, Francji i Niemczech). Jego prace znajdują się w zbiorach państwowych i prywatnych w Polsce i na świecie.

Okazją do zaprezentowania dorobku Andrzeja Kastena jest 100-lecie urodzin Artysty. Podczas wernisażu będzie możliwość porozmawiania z żoną artysty, uznaną artystką Barbarą Pszczółkowską-Kasten.

Tekst krytyczny

„Sztukę Kastena można powiązać z koncepcjami postrzegania wizualnego, badanymi w perspektywie psychologii postaci przez Rudolfa Arnheima (Gestalt). Pozostaje też mistrzem anamorfozy, aluzyjności, metafory, którą Mieke Bal określała jako «kondensację znaczeń», mającą możliwości «wyrywania z lepkiej dosłowności metonimii i synekdochy»”.

Wśród wielu subtelnych portretów i popiersi szczególnie wyróżniają się te dedykowane młodym dziewczętom, np. kubizująca rzeźba Zosia (1964), w przemyślany, twórczy sposób dialogująca ze słynną Nefertiti (arcydziełem sztuki egipskiej Nowego Państwa, portretem pierwszej żony Amenhotepa IV – Echnatona) przez wydłużenie szyi i niemal bliźniacze kadrowanie ramion.

Do najbardziej brawurowych i komentowanych realizacji Andrzeja Kastena należy zrealizowany w 1984 r. na warszawskiej Pradze pomnik Kościuszkowców w Warszawie. To przeskalowana postać biegnącego żołnierza, jakby chwytającego pustą przestrzeń. Jest wyposażony w atrybuty polskości, biegnąc: „w płaszczu pałatce, z piastowskim orłem na czapce-rogatywce […] na cokole dwa metry wysokim i 15 metrów długim”. Możemy wyczuć aporię upamiętnienia czynu, a zarazem semantykę przebłagalną, graniczną, ofiarniczą jak metafora walki o przetrwanie. Rzeźbiarz, który z warsztatem abstrakcyjnym był „za pan brat”, wprowadził w przestrzeń społeczną, pełną dramatycznego patosu, figurację. Gest zmagania żołnierza z wiatrem przypomina przejmujące postaci kobiet rozpaczających z grupy Opłakiwanie Niccol dell’Arca, rzeźbiarza Quattrocenta, o blisko sto sześćdziesiąt lat antycypującego dynamizm baroku”

Andrzej Kasten, „Myśliciel” rzeźba wykonana w bolechowieckim marmurze na ogólnopolską wystawę rzeźby w Orońsku, fot. z archiwum prywatnego Andrzeja Kastena i Barbary Pszczółkowskiej-Kasten.