Polsko-Czeska Wiosna Literatury w Sieci | Josef Škvorecký „Gorzki świat”

 Gorzko-słodki świat

recenzja Elżbiety Szymańskiej, kuratorki projektu

Pisarz najpierw musi czytelnika rozbawić, aby potem, przy odrobinie szczęścia i talentu, udało mu się powiedzieć także coś ważnego o życiu. Te słowa, które Josef Škvorecký napisał w jednym ze swoich ostatnich tekstów, są kwintesencją jego twórczości i najlepiej oddają ducha jego książek. A te zawsze, nawet kiedy mówią o śmierci, więzieniu i stracie bliskich, nawet kiedy dotyczą czasów wojennych , wzbudzają uśmiech – nie tracąc przy tym nic ze swej mądrości i głębi.

Takie też są historie, które znajdziemy w wydanym niedawno trzyczęściowym zbiorze „Gorzki świat”, zawierającym opowiadania z różnych okresów życia pisarza – od wczesnych lat pięćdziesiątych do końca osiemdziesiątych, napisanych w kraju i na emigracji (gdzie przebywał od 1969 roku aż do swej śmierci). Pierwsza część, w dużej mierze oparta na wspomnieniach autora, dzieje się w czasach okupacji niemieckiej i jej bohaterami są Żydzi – wśród nich rodzina i przyjaciele pisarza. W drugiej przenosimy się do trudnych dla Czechów lat pięćdziesiątych i wczesnych sześćdziesiątych, w których w Czechosłowacji panował ostry stalinizm. Wreszcie trzecia część zbioru poświęcona jest jazzowi w czasach wojennych i stalinowskich, gdy w tym upiornym okresie zniewolenia jazz był dla młodych symbolem i namiastką wolności.

Nieprzypadkowo tytuł zbioru brzmi „Gorzki świat”, ale należy go chyba rozumieć nieco przewrotnie i niedosłownie. Tak naprawdę świat pokazany przez Škvoreckiego jest gorzko-słodki, a przede wszystkim jest piękny, chociaż nie beztroski, bo są to czasy, w których do więzienia można trafić nawet za granie na saksofonie. Wszystkie postacie przedstawione w tych opowiadaniach wciąż nas poruszają i obchodzą, mamy wrażenie, że są tuż obok nas – ze swoimi kłopotami i chorobami, miłostkami i uczuciami, planami na przyszłość, samochodami, meblami, zwariowanymi pomysłami, muzyką. Wujaszek Kohn, doktor Strass, nauczyciel Katz, Mifinka i Bob Zabijaka, grający bluesa Karpata, Paddy Nakonec, młodzi muzycy jazzowi i ich piękne wokalistki występujące w podrzędnych knajpach, śliczna Lizetka i wielu, wielu innych. Ten barwny korowód charakterów przewija się nieustannie na kartach książki, czarując nas i przyciągając do siebie. Śmiejemy się razem z nimi, płaczemy, słuchamy jazzu, kochamy się, przeżywamy pierwsze miłości i rozczarowania. To zasługa talentu i autentyzmu sztuki pisarskiej Škvoreckiego, dzięki którym te teksty nie straciły nic ze swej świeżości i się nie zestarzały się, ale wciąż do nas przemawiają, pokazując świat, którym się wzruszamy i z którego się śmiejemy, chociaż często jest to śmiech przez łzy. Nieprzypadkowo czeski autor podkreślał swoje powinowactwo duchowe z „ukochanymi klaunami” z dzieciństwa – Chaplinem, Keatonem, Lloydem. To oni, kiedy jeszcze jako mały chłopiec, siedząc w kinie na kolanach mamy, oglądał ich filmy, uczyli go trudnej sztuki życia i sztuki opowiadania. Lekcja nie poszła na marne, bo, jak pisze Andrzej Jagodziński we wstępie do książki „Gorzki świat” – mało kto potrafi tak jak Škvorecký opowiadać piękne i mądre historie, dzięki którym lepiej rozumiemy świat i dzięki którym życie może być znośniejsze, zwłaszcza w czasach zarazy.

Książkę można kupić w sklepie online Wydawnictwa Czarne:

https://czarne.com.pl/katalog/ksiazki/gorzki-swiat

Josef Škvorecký (27.09.1924 – 03.01.2012)
Czeski pisarz , tłumacz literatury i wydawca. Należał do wybitnego pokolenia powojennych pisarzy, takich jak Václav Havel, Bohumil Hrabal czy Milan Kundera, którzy zdefiniowali współczesną czeską literaturę. Studiował medycynę, filozofię i anglistykę. Przez krótki czas pracował jako nauczyciel. Zdobył tytuł doktora z dziedziny filozofii. Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 r. wyemigrował do Kanady. Zamieszkał w Toronto, gdzie wykładał literaturę angielską i amerykańską. W 1971 r. z żoną Zdeną Salivarovą, także pisarką, założył najpoważniejsze czeskie wydawnictwo na emigracji Sixty Eight Publishers, drukujące książki autorów emigracyjnych i opozycyjnych. W 1978 r. władze komunistyczne w odwecie pozbawiły oboje obywatelstwa czechosłowackiego, które przywrócono im dopiero po aksamitnej rewolucji 1989 r. Za wspieranie niezależnej literatury czeskiej prezydent Václav Havel przyznał obojgu Order Białego Lwa, najwyższe odznaczenie Republiki Czeskiej. Škvorecký znany był również jako ceniony tłumacz literatury amerykańskiej. Przekładał on na język czeski dzieła takich autorów jak Ernest Hemingway czy Henry James. Jego najgłośniejsza i wielokrotnie nagradzana (m.in. w 2009 roku Literacką Nagrodą Europy Środkowej „Angelus”) powieść Przypadki inżyniera ludzkich dusz została uznana za arcydzieło.

Festiwal literacki Polsko-Czeska Wiosna Literatury, chociaż nie odbył się, jednak trwa! Przenieśliśmy go do sieci.

To będzie zapowiedź tego, co czeka nas jesienią, bo już wiemy, że Polsko-Czeska Wiosna Literatury zamieni się w Polsko-Czeską Jesień Literatury. W każdy czwartek zapraszam do oglądania, słuchania i czytania recenzji – co czwartek nowa książka, nowy pisarz, nowy tekst.

Elżbieta Szymańska, kuratorka projektu